31.Κάποτε στην Παλιά Φιλιππιάδα

Περί χαρτοπαιξίας το ανάγνωσμα.

Είχαμε να το λέμε έναν καιρό στην Παλιά Φιλιππιάδα «Η Παλιά βγάζει χαρτοπαίχτες και ποδοσφαιριστές». Ή πάλι ο ίδιος ο λόγος ελαφρώς παραλλαγμένος με μπόλικη δόση τοπικιστικής αυταρέσκειας «Η Παλιά είναι πρώτη στη μπάλα και στο χαρτί».

Εγωισμός, υπερηφάνεια; Όπως θέλεις παρ’ το. Ούτε κι έχει σημασία να ψάξεις που βρίσκεται η αλήθεια. Ο καθένας έχει δικαίωμα να παινεύει τον εαυτό του και τον τόπο καταγωγής του. Η μόνη παρατήρηση εδώ είναι να μην το παρακάνουμε, οπότε γινόμαστε γραφικοί.

Τώρα, αναφορικά με την Παλιά Φιλιππιάδα, το χωριό μου. Ακούγεται ως καυχησιά η παραπάνω δήλωση για τις ιδιαίτερες

επιδόσεις στο ποδόσφαιρο και στο χαρτοπαίγνιο. Δεν παύει όμως να υπάρχει ένας πυρήνας ιστορικός στο όλο θέμα. Από εκεί ξεκινάει αφετηριακά ο λόγος και βγαίνει προς τα έξω με τη μια ή την άλλη μορφή.

Με απασχόλησε το ζήτημα. Γνωρίζοντας το σύνολο, τη συνολική συμπεριφορά, τη συλλογική, μπορεί κανείς ως κέρδος να γνωρίσει τον ίδιο τον εαυτό του. Ή πάλι αντίστροφα, με βάση τις προσωπικές του εμπειρίες μπορεί να κατανοήσει ο καθένας τη συλλογική έκφραση, ιδιαίτερα σε μια μικρή κοινωνία, όπως ήταν η Παλιά Φιλιππιάδα στα χρόνια που μιλάμε.

Αμφίδρομος ο συλλογισμός εδώ. Από το ένα στα πολλά και από τα πολλά στο ένα. Τέλος πάντων, προέχει η εικόνα, η καταγραφή της πραγματικότητας σε μια δεδομένη εποχή. Καλύτερα από την ιστορία δεν μπορεί να μιλήσει κανείς. Περί χαρτοπαιξίας, λοιπόν ο λόγος.

Ήταν τότε το καφενείο με τους καφέδες και τα ποτά. Ήταν όμως και η τράπουλα, η κολτσίνα, το αναγκαίο σύνεργο στη λειτουργία του καφενείου. Έμπαιναν δυο πελάτες και με τον καφέ έφερνε ο καφετζής και την αναπόφευκτη τράπουλα καθώς και το χασαπόχαρτο για τσόχα. Ήξερε ο καφετζής τα γούστα και τις συνήθειες σαν σε τελετουργία καθημερινή. Ένας με ένα μονομαχία, δύο με δύο, τετράδα, οι θαμώνες εδώ κι εκεί στα τραπέζια για ώρα αρκετή αφοσιώνονταν στο παιγνίδι, «ξερή» ή «χλωρή» κατά το πλείστον, παραδομένοι στη γοητεία της τράπουλας. Ο καλύτερος τρόπος να ξεχαστείς από τις σκοτούρες και να περάσεις 2-3 ώρες ευχάριστα.

Έτσι η κολτσίνα έγινε μια καθημερινή συνήθεια ευχάριστη στη μορφή που μόλις περιγράψαμε και όχι «κακή» , όταν αυτή γίνεται πάθος. Τυχερά παιγνίδια με την τράπουλα οι μεγάλοι κατά την ηλικία έπαιζαν μόνο τις χρονιάρες μέρες, Χριστούγεννα- Πρωτοχρονιά, όπως όριζε το έθιμο της χαρτοπαιξίας. Τότε παίζονταν σαν σε τζόγο και κάποια χρηματικά ποσά για το καλό του χρόνου, για τα «χρόνια πολλά», την ευχή που παραδοσιακά λέμε τις μέρες εκείνες, τις χρονιάρες.

Ο τζόγος μέχρις εδώ ήταν ελεγχόμενος και δεν υπήρχε πρόβλημα. Αυτά από την πλευρά των μεγάλων. Για εμάς τα παιδιά όμως άλλαζε το πράγμα. Αποκλειόμασταν από το καφενείο μέχρι να ενηλικιωθούμε. Το περίεργο είναι ότι δεν αποκλειόμασταν από την τράπουλα.

Μπορούσαμε να παίζουμε χαρτιά όλες τις ώρες και πάντα στο χαγιάτι της εκκλησίας, στην Αγία-τράπεζα επάνω έξω στο προαύλιο και τέλος πάντων όπου βολευόμασταν. Υπήρχε μια σιωπηρή ανοχή στο θέμα της χαρτοπαιξίας και οι πατεράδες μας έκαναν τα «στραβά μάτια». Ήξεραν πως παίζαμε χαρτιά, πράγμα που στα φανερά απαγορεύονταν, αλλά πέραν αυτού τίποτε άλλο. Ούτε κουβέντα ούτε ανακρίσεις, όπως γίνονταν με κάποιες άλλες «κακές» συνήθειες των παιδιών τότε. Όπως για τα τσιγάρα με το κάπνισμα.

Η εξήγηση που μπορεί να δοθεί σ΄αυτή την περίπτωση είχε να κάνει με το έθιμο της χαρτοπαιξίας κατά τις χρονιάρες μέρες, οπότε τις παραμονές, Χριστούγεννα και, ιδιαίτερα, την Πρωτοχρονιά, ήταν συνήθεια να παίζουν τριανταένα στα σπίτια οι νοικοκυραίοι με τη συμμετοχή και των παιδιών. Μάλιστα προσκαλούνταν και άλλες οικογένειες στο σπίτι που διοργάνωναν τη μάζωξη. Ένα είδος ρεβεγιόν, έτσι για το καλό του καινούργιου χρόνου, καθώς είπαμε. Ποιος θα ήταν ο τυχερός που θα κέρδισε εκείνη την βραδιά, αυτός θα κέρδιζε και όλη τη χρονιά. Αντίθετα όποιος θα έχανε, θα κέρδιζε στην αγάπη. Έτσι ήταν το έθιμο.

Οι παλιοί τηρούσαν ευλαβικά τα έθιμα και τις παραδόσεις . Έπειτα η τράπουλα δεν προκαλεί βλάβες στην υγεία, όπως το τσιγάρο. Δεν είδατε σήμερα στα πακέτα που αναγράφεται η προειδοποίηση «Το τσιγάρο βλάπτει σοβαρά την υγεία». Γι΄αυτό και οι πατεράδες τότε μας άφηναν «κατ΄ανοχή» να παίζουμε χαρτιά. Ήταν και το έθιμο, είπαμε, το πρωτοχρονιάτικο.

Ναι, αλλά εμείς το παρακάναμε. Έτσι φτάσαμε παιγνιωδώς στην κατάχρηση. Με το παίξε- παίξε μάθαμε τα τσαλίμια της τράπουλας και τα παίζαμε στα δάχτυλα μας σαν ταχυδαχτυρουργοί. Όπως και τα τσαλίμια με τη μπάλα. Εκείθεν βγήκε ο λόγος  «Η Παλιά βγάζει χαρτοπαίχτες και μπαλαδόρους».

Κοίτα, αν θέλεις, και ρώτα κάτω στην αγορά, να δεις και να μάθεις. Οι Παλιοφιλιππιαδιώτες ανέκαθεν κατέχουν τα σκήπτρα και την πρωτοκαθεδρία στα χαρτοπαίγνια που παίζονται, μπιρίμπα, μπουρλότο κ.α. Είσαι από την Παλιά; Αποκλείεται να μην ξέρεις από χαρτιά. Ο κανόνας και μόνο που κατάγεσαι από την Παλιά Φιλιππιάδα αποπνέεις ένα είδος χαρτοπαικτικού σεβασμού στην πιάτσα.

 Τι τα θέλετε μιλάμε για παράδοση και όχι για μεμονωμένες

περιπτώσεις. Όπως και στο ποδόσφαιρο. Οι μεγάλοι ποδοσφαιριστές στη Φιλιππιάδα ανδρώθηκαν στο κοτσέκι στην Παλιά. Πρόκειται για μια αλήθεια που οι πάντες ομολογούν και τη σέβονται.

Μας έβλαψαν ή μας ωφέλησαν τα χαρτιά; Είναι ένα ερώτημα που στην περίπτωση μας, ημών δηλαδή που έλκουμε την καταγωγή από την Παλιά Φιλιππιάδα, είναι δύσκολο να απαντηθεί, όσο και αν το χαρτοπαίγνιο συγκαταλέγεται στις λεγόμενες «κακές συνήθειες» . Έχουν χαθεί περιουσίες ολόκληρες μέσα σε μια νύχτα από τα χαρτιά και διαλύθηκαν οικογένειες από τη δυστυχία που προκάλεσε το πάθος της χαρτοπαιξίας.

Παρά ταύτα στην Παλιά Φιλιππιάδα τέτοιο κρούσμα δε σημειώθηκε. Υπάρχουν λόγοι που εξηγούν το πράγμα. Θα τα πούμε όλα.                                                                                       

Το θέμα με τη χαρτοπαιξία,καθώς είπα,είχε πάρει μεγάλη διάσταση.Παιδιά στο δημοτικό και αργότερα στο Γυμνάσιο παίζαμε χαρτιά σε κάθε ευκαιρία και όπου μας βόλευε.Η τράπουλα μας ειχε αποροφήσει εξ ολοκλήρου με το γοητευτικό της μυστήριο.Ηταν ένας σωστός πειρασμός και μια πρόκληση.Πενήντα δύο χαρτιά ανά τετράδες από το ένα ως το δέκα και σε τέσσερα χρώματα .Καρό και κούπες στο κόκκινο.Μπαστούνια και σπαθιά στο μαύρο.Από δέκα η κάθε τετράδα σύνολο σαράντα,αριθμημένα με τα χαρακτηριστικά σύμβολα η κάθε ομάδα.Ηταν,δηλ.είναι,και τρeις ομάδες οι φιγούρες στους ίδιους χρωματισμούς σύμφωνα με τα παρπάνω που είπαμε,μπαστούνια,κούπες κλπ,καθώς και τρεις συμβολικές μορφές,ρήγας,ντάμα,βαλές.

Τέλος πάντων.Τα λέμε αυτά για να ζωντανέψει στο χαρτί η εικόνα της τράπουλας.Να δημιουργήσουμε έτσι την κατάλληλη ατμόσφαιρα και το σκηνικό,κατά πως λέμε.Για να βιώσουμε καλύτερα το θέμα εποπτικά,είναι πολλά τα παιχνίδια της τράπουλας που μόνο ένας επαγγελματίαςχαρτοπαίκτης μπορεί να το ξέρει.Το καθένα έχει το δικό του παίξιμο και τη δική του μαστοριά.Ενας ολόκληρος χάρτινος κόσμος γεμάτος μυστήριο και γοητεία.

Τα πιο συνηθισμένα τότε ήταν η χλωρή και η ξερή,που είπαμε,μικρής δυσκολίας,η πρέφα , το μπουρλότο ,η μπιρίμπα,το πινάκλ και άλλα πολλά.Ηταν επίσης τα πρωτοχρονιάτικα,το 31,το 21,πόκερ και η πόκα με τις διάφορες παραλλαγές ς.Η δεύτερη αυτή κατηγορία είχε για χαρακτηριστικό της το τζόγο μεταφρασμένο εις χρήμα.Παιγνίδια δηλ.βαρέων βαρών,όπου ως γνωστόν παίζονται μεγάλα ποσά.Περιουσίες ολόκληρες έχουν χαθεί στην πράσινη τσόχα μέσα σε μια νύχτα.

Το καλό με την Παλιά Φιλιππιάδα είναι ότι αν και ως παιδιά παίζαμε ¨χαρτια’ εξακολουθητικά και συστηματικά,αργότερα και στο καφενείο,εντούτοις παραμείναμε ερασιτέχνες και όχι επαγγελματίες χαρτοπαίχτες,να είχαμε τα χαρτιά δηλ.ως μοναδική μας απασχόληση,επαγγελματικά,να πούμε.

Απομένει ως ερώτημα πως και δε βγήκαμε…στο κλαρί.Δεν ξέρω.Κρίνοντας από τον εαυτό μου εικάζω ότι αυτό δε συνέβηκε,γιατί στην περιπτωσή μας ίσχυε κατά πρώτον η παράδοση στο χωριό που δεν είχε να επιδείξει ανάλογα επαγγελματικά χαρτοπαικτικά πρότυπα και κατά δεύτερο λόγο η ίδια η συνύπαρξη στο καφενείο της γερουσίας του χωριού με τη νεολαία.Ο συγχρωτισμός με την καλή έννοια,λειτούργησαν αποτρεπτικά στο ζήτημα της χαρτοπαιξίας.Οι πρεσβύτεροι με τον τρόπο τους και την αυστηρότητα που τους χαρακτήριζε όριζαν τα πλαίσια συμπεριφοράς στους νέους.Ευτυχώς.

Τις προάλλεςείμαστε τώρα αρχές Γενάρη 2017,περνώντας παραμονές Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς από τα καφενεία της Παλιάς δεν είδα μέσα τη γνωστή,την κλασική εικόνα,με τον κόσμο στα τραπέζια να παίζουν τα τυχερά παιγνίδια της τράπουλας.Μιλάμε για πήχτρα τα μαγαζιά από νέους ανθρώπους και γέρους τότε να επιδίδονται στο αγαπημένο μας σπορ της χαρτοπαιξίας.Ασυναισθήτως μελαγχόλησα ρε παιδιά,ξέρετε τι γινόταν στην Παλιά Φιλιππιάδα του παλιού καιρού στα καφενεία χρονιάρες μέρεςΤο σώσε γινόταν,το έλα να δεις γινόταν.Που έπρεπε να πας από νωρίς να πιάσεις θέση στο τραπέζι για να παίξεις,είτε πρωί ήταν είτε απόγευμα.Εφευγες από το σπίτι πρωί ξυρισμένοςκαι γύριζες αξύριστος την άλλη μέρα.

Αφήστε με ρε παιδιά,επιτρέψτε μου δηλ να τα πω.Εχω τόσο καημό,τόσο παράπονο,που άμα δεν τα πω και τώρα με αυτήν εδώ την ευκαιρία της γραφής,μου φαίνεται πω θα πλαντάξω.Γιατί το θέμα είναι βαρύ και ασήκωτο για ένα μόνο άνθρωπο να τα κρατήσει μέσα του αυτά τα πράγματα και αυτά να ζητάνε επιτακτικά να βγούνε.Οσο επιτακτικές είναι οι φωνές μέσα μου που με προτρέπουν,μου απαιτούνε,να τα ειπώ στο ονομά τους.Να μάθουν ο κόσμος οι νέοι άνθρωποι,πως κάποτε έζησαν κάποιοι σ αυτόν εδώ τον τόπο,οι πατεράδες και οι παππούδες.Να μάθουν οι σημερινοί πως η ζωή δεν τελειώνει με μια πέτρα για κεφαλάρι σε δυο τρία τετραγωνικά γης,στον τάφο.

Αυτοί είναι που με παρακινούν αυτήν την ώρα να γράψω.

Τους βλέπω γύρω από το τραπέζι,μορφές σεβάσμιες και ιερές,σκαμμένες απ το μόχθο της δουλειάς με ρυτίδες αυλάκια στο πρόσωπό τους.Νέος εγώ από δίπλα να τους κοιτάζω και να τους μελετώ.Να τους σπουδάζω.Ο μπάρμπα-Γιώργος,ο μπάρμπα-Κώστας,ο μπάρμπα-Σταύρος,ο μπάρμπας…,ο μπάρμπας…Μια ολόκληρη λιτανεία.Οπου η τράπουλα σαν την μάγισσα την καλή των παραμυθιών,παραστεκόταν σε όλους,τους κινούσε τη σκέψη,τους έλεγε ‘μπράβο’.Η τους παρηγορούσε <<δεν πειράζει έχασες στα χαρτιά θα κερδίσεις στην αγάπη>>.Γι αυτό κανένας καβγάς,κανένα έκτροπο δε συνέβηκε στο τραπέζι με την τσόχα και την τράπουλα.κάνω το σταυρό μου για να με πιστέψετε.Αργά τη νύχτα αποχωρούσαν και έλεγαν,κερδισμένοι και χαμένοι:<<καληνύχτα και αύριο με υγεία>>.Λέγονται τέτοια πράγματα σήμερα;

Γι αυτό και εμείς κρατηθήκαμε σε κόσμια επίπεδα σχετικά με την τράπουλα.Μας κράταγε είπαμε η παράδοση.

Όχι,στην Παλιά Φιλιππιάδα η τράπουλα ήταν μια κοινωνική λειτουργία,τίποτε περισσότερο,τίποτε λιγότερο.Μια ας πούμε, διαδικασία στο πρόγραμμα της ημέρας.Θα παίζαμε λίγο χαρτί,θα πίναμε τον καφέ και τα πιοτά μας ο καθένας μας και ύστερα θα πηγαίναμε στο σπίτι.Οχι,λέω πάλι,η τράπουλα δε μας έβλαψε και δε μας δηλητηρίασε την ψυχή μας.

Αντίθετα,μπορώ να πω μας ωφέλησε.Η τράπουλα με τα παιγνίδια της είναι αγώνισμα,πνευματικό.Και ψυχικό αν τη διαχειριστείς σωστά.Είναι πόλεμος ειρηνικός η τράπουλα που σου ασκεί και ακονίζει τις δυνατότητες που έχεις.Μαθαίνεις την υπομονή να περιμένεις τη σειρά σου να σου έρθει το καλό χαρτί.Σου μαθαίνει πως να επιτίθεσαι και πως να αμύνεσαι.Σε βοηθάει στη χαρακτηρολογία,να χαρακτηρίσεις τους παίχτες δίπλα σου που κατά τους χαρτπαιχτικούς κανόνες είναι οι αντιπαλοί σου που απειλούν να σου υφαρπάξουν τα λεφτά σου.Τέλος υπό νορμάλ συνθήκεςσε διδάσκουν την αξία του χρήματος,ιδιαίτερα τα αποτελέσματα της χασούρας,όπως λέγεται σχετικώς.

Πόλεμος είναι το χαρτοπαίγνιο,όπου χωράνε πολλά πράγματα.Αλλά τι πόλεμος.Χάρτινος δηλ.ψεύτικος,εικονικός.Πόλεμος όπου ο αντίπαλος είναι ο φίλος σου,ο ομοτράπεζος,ο επιστήθιος.Περισσότερο πολεμάς με τον εαυτό σου παρά με τους άλλους.Να ελέγξεις,να κοντρολάρεις τον ευατό σου να προσέχει και να μην ξανοίγεται ακάλυπτος δίχως γερό το κρυφό σου χαρτί.Σπουδάζεις τον απέναντι τι μέρος του λόγου είναι.

Πόσα μπορεί να μάθει κανείς από τον εικονικό χάρτινο πόλεμο.Στη χαρτοπαιξία αν θέλετε το πιστεύετε,το μέγα κέρδος είναι η ψυχολογία,η ικανότητα που αποκτάς σπουδάζοντας τον αντί.Αλλά και τσεκάροντας τον ίδιο τον εαυτό σου σε στιγμές οριακές που είναι να βγάλεις μια απόφαση,να ορμήξεις μπροστά η να κάνεις πίσω.

Εκεί στην Παλιά Φιλιππιάδα όλα αυτά ήταν καθημερινά βιώματα.Παθήματα,μαθήματα στο μεγάλο παιγνίδι-όχι χαρτοπαίγνιο-που η ζωή στήνει στη δική της τσόχα.Που θέλεις δε θέλεις θα παίξεις κι εσύ.Επομένως έτσι η αλλιώς θα χρειαστεί να τζογάρεις,να ρισκάρεις.Να παίξεις το χαρτί σου.Δε γίνεται αλλιώς.Να κάτσεις έξω από το ρεύμα της ζωής αμέτοχος και να πεις <<πέσε πίτα να σε φάω>>,ξέχνα το.Στη ζωή θα πάρεις τα ρίσκα σου και ότι σου βγει.

Το χαρτοπαίγνιο,όταν σου επιβάλλεται-και πολλές φορές σου επιβάλλεται-είναι τρόπον τινά ένας εικονικός πόλεμος.Με χάρτινα πυρά αλλά και με ζωντανά διδάγματα.Με νίκες και με ήττες.Με κέρδη και ζημιές.Χάρτινος πόλεμος.Φτάνει να μην είναι αυτοκαταστροφικός για εμάς τους ίδιους και καταστροφικός για τους δικούς μας ανθρώπους.

Και μην ξεχνάμε; Περί χαρτοπαιξίας είναι ο λόγος.

Υ.Γ.Μια παρατήρηση (ΑΝΑΓΚΑΙΑ); Χαρτιά και μπάλα σήμερα,τη στιγμή που μιλάμε,αποτελούν πλέον παρελθόν για την Παλιά Φιλιππιάδα.Για διάφορους λόγους.

Γενάρης 2017

Μιλτιάδης Δ.Κωστάκος