36.Κάποτε στην Παλιά Φιλιππιάδα

Το πανηγύρι αρχίζει .Κούμπλα και σκάμνα.(Η πρόγευση )του Μιλτιάδη Δ.Κωστάκου

Καταλαβαίνετε τώρα για τι είδος πανηγύρι μιλάμε .Μην πάει ο νους σας αλλού .Σημειολογικώς εδώ ,είναι τα κούμπλα και τα σκάμνα που βοηθάνε τη σκέψη μας στο σωστό εννοιολογικό προσανατολισμό .Εκτός πια αν δεν ξέρουμε ,οι νεότεροι ,τι είναι τα σκάμνα και τα κούμπλα .Μπορεί να συμβαίνει κι αυτό .Φτωχαίνει το λεξιλόγιο μας , το πλουσιότατο κατά τα άλλα , καθώς στους καιρούς που περνάμε η γλώσσα μας όλο και κατακλύζεται από ξενόγλωσσες λέξεις .Συν το γεγονός ότι ζούμε στον αστερισμό της τεχνολογίας και η
εξοικείωση με τη σχετική ορολογία επιβάλλεται εκ των ων ουκ άνευ , δηλαδή απαραιτήτως .Για σκάμνα και κούμπλα θα μιλάμε τώρα ;
Τέλος πάντων .Εγώ θα επιμείνω στην αρχική μου θέση , στην πρωτινή μου δήλωση περί του χρέους που με βαραίνει , να ζωντανέψω , όσο μπορώ ένα κομμάτι από την παλιά ζωή στην Παλιά Φιλιππιάδα , προβάλλοντας και τα πιο ταπεινά αλλά αντιπροσωπευτικά της σύμβολα .Όπως εδώ τα σκάμνα και τα κούμπλα , δύο είδη καρπών από τα αντίστοιχα δέντρα , τη σκαμνιά και την κουμπλιά .Ας τα πούμε φρούτα καταχρηστικώς για τα δεδομένα της εποχής που αναφερόμαστε .Εννοιολογικώς η διαφορά ανάμεσα στις λέξεις «καρπός και φρούτο» είναι λεπτή και δυσδιάκριτη .  
Δηλαδή τι καρπός , τι φρούτο .Φαγώσιμα είναι και τα δύο τους .Η ονομασία τους εξαρτάται από το σκοπό που τρώγονται .
Στην κοινή αντίληψη σήμερα φρούτα θεωρούμε τους καρπούς των δέντρων που η γεύση είναι συνήθως γλυκιά και τα τρώμε εκ του περισσού για τη γλύκα τους ακριβώς ή και για τις βιταμίνες τους .Πάντως όχι για χόρταση .Όπως συνέβαινε με εμάς τα παιδιά τότε , που τρώγαμε τα φρούτα για να γεμίσουμε την κοιλιά μας , που τις περισσότερες ώρες της ημέρας διαμαρτύρονταν και βάραγε ταμπούρλο .Ως και γαλατσίδες ρόκες τρώγαμε για να χορτάσουμε  την πείνα. Ή μήπως δεν τρώγαμε χλωρές ρίζες από διάφορα φυτά και αγριόχορτα που τα βρίσκαμε ελεύθερα έξω στη φύση .Ακριβώς όπως τα πουλιά  και τα ζωάκια στο δάσος .Ίδια κι εμείς , όταν ξαμολιόμασταν στον κάμπο και στο βουνό , τρώγαμε ό, τι  βρίσκονταν μπροστά μας , αρκεί να ήταν φαγώσιμο .
Ερχόταν που λέτε ο Μάης σαν καλή ώρα μας τώρα που διανύουμε το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα , και στη φύση έξω μόλις άρχιζε να ξεμυτάνε οι καρποί πάνω στα δέντρα , αφού έπεφταν τα άνθη .Παρακολουθούσαμε τη διαδικασία της φύσης στο στάδιο αυτό της καρποφορίας με ενδιαφέρον και προσμονή .Όχι ενδιαφέρον φυσιολατρικό ή επιστημονικά βιολογικό .Ούτε καν από απλή περιέργεια .Σιγά που θα μας έκοφταν τέτοιες λεπτομέρειες .Όλο που μας ενδιέφερε ήταν να παρακολουθούμε μέρα με τη μέρα πότε να γίνουν οι καρποί , να ωριμάσουν , και για να τους φάμε .   
Η άνοιξη νομοτελειακώς ως εποχή σημαίνει το πέρασμα από την κακοκαιρία του χειμώνα στο καλοκαίρι .Γι’ αυτό και τα ανοιξιάτικα φρούτα είναι κατά τόπους λιγοστά .Ίσα που να εξυπηρετούν τις διατροφικές ανάγκες ανθρώπων και ζώων .Με άλλα λόγια η φύση μέχρι να καρπίσουν γενικώς όλα τα δέντρα φροντίζει και προνοεί να υπάρχουν εναλλακτικά κάποιοι καρποί για τα ζωντανά της πλάσματα .Ώσπου να’ ρθει το καλοκαίρι , οπότε θα γίνει το μεγάλο πανηγύρι στους κάμπους και στα βουνά .Να λάβουν δηλαδή μια προκαταβολή , να μην παραπονιούνται , άνθρωποι και ζώα .Και τα πουλιά , να μην τα ξεχάσουμε κι αυτά .Μια πρόγευση για την καλοκαιριάτικη πανδαισία που θα ακολουθούσε .
Έτσι τα μαθαίναμε και έτσι τα σκεφτόμασταν εμείς αυτά τα πράγματα , παιδιά τότε .Εμπειρικά ,παρακολουθώντας τα και παρατηρώντας τα στο μεγάλο σχολείο της Φύσης .Τι να μας έλεγε εμάς στο σχολείο το μάθημα της Φυτολογίας .Χαμένος χρόνος .Εμείς τα ξέραμε ζωντανά και καλύτερα από πρώτο χέρι , ζώντας και συμπάσχοντας με τη φύση ιδιαίτερα στη φάση της περιοδικής αναδημιουργίας .  Ελπίζαμε και χαιρόμασταν με την προοπτική καρπού .Ανησυχούσαμε και φοβόμασταν , μήπως ένα ξαφνικό χαλάζι κατέστρεφε τον καρπό εν τη γενέσει του προς μεγάλη μας λύπη .Αυτό που είπαμε , συμπάσχαμε .
Είναι τώρα οι σκαμνιές και οι κουμπλιές που συνεχίζουν να καρπίζουν παρά τον παραγκωνισμό τους από τον άνθρωπο , που τα θεωρεί δέντρα παρακατιανά , όπως και τους καρπούς τους , τα σκάμνα και τα κούμπλα .Άλλους καρπούς , φρούτα ας τα πούμε , αυτή την εποχή Μάιο μήνα δεν έχει να επιδείξει η ντόπια χλωρίδα .Βέβαια φυτεύονται στη σημερινή τους ήμερη εκδοχή κουμπλιές και σκαμνιές στις ιδιοκτησίες περιφραγμένα .Αλλά τι δέντρα είναι αυτά .Πειραγμένα και παραλλαγμένα γενετικά , ώστε οι μεν κορομηλιές (κουμπλιές )κάνουν κάτι κορόμηλα αφύσικα μεγάλα και γλυκά που διαφέρουν πολύ από τα άγρια κούμπλα που ξέρω εγώ από από παιδί .Όσο για τις σκαμνιές , που στον καιρό μας φυτεύουν , αυτές τις «ευνούχισαν» σε σημείο που να μην κάνουν τα σκάμνα παρά να τις έχουν για ίσκιο και για ομορφιά .Άντε τώρα ,να σας πάω εγώ στο χώρο των παιδικών μου αναμνήσεων αναφορικά με τα δέντρα που λέμε εδώ , τις κουμπλιές και τις σκαμνιές .Τότε που είχαμε σε εκτίμηση τα δέντρα αυτά και με ικανοποιητικό βαθμό στην κλίμακα της διατροφολογίας .
Πρώτα οι κουμπλιές .Άγρια μικρά κατά το πλείστον δέντρα , καθώς φύτρωναν στα χαντάκια στις όχθες στον κάμπο και στο βουνό στις ρεματιές ανάμεσα από πολλά δέντρα και δεντράκια. Τόσο οι κουμπλιές όσο και οι σκαμνιές , όταν παλιά τις φύτευαν στους κήπους και στα περιβόλια , εκεί ψηλά και μεγάλα δέντρα , καθώς είχαν ελευθερία χώρου και αέρα , χωριστά από άλλα δέντρα και θάμνα δίπλα τους .Οι καρποί τους ,τα κούμπλα , είναι μικροί και σφαιρικοί , πράσινοι στην αρχή , κόκκινοι , κίτρινοι ή κιτρινοκόκκινοι , ανάλογα το δέντρο .Το κακό ήταν πως δεν προλάβαιναν να ωριμάσουν , να κλείσουν έτσι τον κύκλο δημιουργίας στο ρόλο που η φύση ορίζει με τη διαδικασία , φύλλα-άνθη-καρποί. Απερίσκεπτα και βιαστικά τα παιδικά χέρια αποσπούσαν βίαια τους καρπούς από τα δέντρα πριν ολοκληρώσουν τον κύκλο τους .Παρέμβαση αδικαιολόγητα άγαρμπη , χωρίς το στοιχειώδη σεβασμό στο δέντρο , καθώς πάνω στη βιάση τους τσάκιζαν αδιακρίτως μικρά και μεγάλα κλαδιά προκειμένου να ευκολυνθούν στο μάζεμα των καρπών .Έτσι που φεύγοντας άφηναν πίσω τους το δέντρο κυριολεκτικά ρημαγμένο και θλιβερό στη θωριά του .Λες και είχαν περάσει οι βάνδαλοι . Πράξη , εκτός των άλλων , ανόητη , καθώς την άλλη χρονιά οι καρποί στα δέντρα λιγόστευαν κατά πολύ. 
Μωρέ , έπρεπε ο αγροφύλακας γι’ αυτό να μας κυνηγούσε και να μη μας  άφηνε σε …χλωρό κλαρί .
Ενδεικτικό της βιασύνης να προλάβουμε να φάμε τα κούμπλα , αγίνωτα ακόμη , μη μας τα φάει κάποιος άλλος , ήταν το γεγονός ότι από την πολλή ξινίλα των άγουρων καρπών μούδιαζαν τα δόντια μας , οι τραπεζίτες πίσω στο στόμα μας , ένα οδυνηρό μούδιασμα που για κάμποσες ώρες πόναγε όταν επιχειρούσες να φας κάτι άλλο .Για να καταλάβετε την κατάσταση τότε με την πείνα , που δεν είναι δικό μου ..λογοτεχνικό εύρημα αλλά η ζωντανή κατάσταση   που , παιδιά τότε τη βιώναμε κατά δραματικό τρόπο .
Με τα σκάμνα ήταν κάπως διαφορετικά τα πράγματα .Οι σκαμνιές ,οι μουριές όπως αλλιώς λέγονται , ήταν ένα σπιτικό δέντρο και όπως έκανε άφθονα τα σκάμνα , τα μούρα , δε συνέτρεχε λόγος για βιασύνες και αγουροφαγώματα .Κάθε σπίτι είχε στον κήπο του διάφορα καρποφόρα δέντρα ,σκαμνιές που είπαμε , μυγδαλιές ,συκιές ,κυδωνιές   κ.α.    
Από ένα – δύο δέντρα στο κάθε είδος και όσα επέτρεπε η έκταση του κήπου .Έτσι , η ιδιοκτησία προστάτευε τα δέντρα από τα ξένα χέρια .
Μάλιστα στην περίπτωση με τα σκάμνα το μάζεμα προλάβαινε το χαρακτήρα μιας οικογενειακής εθιμοτυπικής ,θα λέγαμε , διαδικασίας ,πέρα από την καθημερινή κατανάλωση από εμάς τα παιδιά , που το σκαρφάλωμα στα διάφορα δέντρα ήταν στην ημερήσια διάταξη .
Τι γινόταν σχετικώς .
Δύο – τρεις Κυριακές το μήνα , όταν στις σκαμνιές τα σκάμνα είχαν ωριμάσει για τα καλά , στήνονταν μια σωστή οικογενειακή επιχείρηση με στόχο να μαζέψουμε σκάμνα για το μεσημεριανό τραπέζι .Έπαιρνε η μάνα ένα μεγάλο σεντόνι και όλη η φαμέλια , γονείς και παιδιά , πηγαίναμε στον κήπο , στη σκαμνιά .Ανέβαινε ένας από εμάς τα παιδιά στο δέντρο και από εκεί ψηλά τίναζε τα κλαδιά που έπεφταν βροχή στο τεντωμένο από κάτω σεντόνι που το κρατούσαμε απλωμένο , ολόγυρα οι υπόλοιποι .Δε χρειαζόνταν πάνω από δύο – τρία κλαδιά να τινάζαμε , γιατί τα σκάμνα ήταν άφθονα και με την ωρίμανση έπεφταν εύκολα στο παραμικρό τίναγμα .Συγκεντρώνονταν έτσι ένας μεγάλος σωρός από σκάμνα που βάραινε το σεντόνι .Ακολούθως τα μεταφέραμε , έτσι σωρό τυλιγμένα με το σεντόνι στο σπίτι .Τα σκάμνα είναι πολύ  γλυκά , όταν ωριμάσουν ,ντελικάτα όμως για να αντέξουν στη συντήρηση .Γι’ αυτό έπρεπε να τα φας μόλις τα κόψεις ,φρέσκα .Έτσι στο κυριακάτικο τραπέζι η οικογένεια είχε την πολυτέλεια μετά το φαγητό να απολαμβάνει και το σχετικό επιδόρπιο , πράγμα πολύ σπάνιο για τα δεδομένα του οικογενειακού τότε διαιτολογίου .Όπως σπάνιο ήταν να καθίσει όλη μαζί η οικογένεια να φάει στο ίδιο τραπέζι .Αυτό θα γινόταν καμιά Κυριακή , όταν το καλούσαν οι περιστάσεις , τις Κυριακές που θα γινόταν το μάζεμα με τα σκάμνα .Για ποια σειρά και τάξη στο πρόγραμμα της ημέρας να λέμε τώρα , αναφορικά με τις ώρες του φαγητού. Αν είχε η μάνα φτιάξει φαγητό από το πρωί , είχε καλώς .Πηγαίναμε , τα παιδιά , ο καθένας όποτε ήθελε και πεινούσε , έτρωγε μόνος του και στη συνέχεια ξανάβγαινε έξω .Ο πατέρας και η μάνα τον περισσότερο καιρό έλειπαν στα χωράφια και στις άλλες δουλειές , από το πρωί ίσαμε το βράδυ .Αυτό , φυσικά ,συνέβαινε κατά κανόνα στη δική μας οικογένεια που είχε την ...ατυχία να μην υπάρχει στη σύνθεση της και ένα κορίτσι να βοήθαγε τη μάνα στο νοικοκυριό .Τέσσερα αδέρφια , όλα αγόρια ,ήμασταν και καταλαβαίνετε πόσο δεινοπαθούσε μια μάνα εκείνους τους καιρούς να τα βγάλει πέρα .Το ίδιο περίπου συνέβαινε και με άλλες οικογένειες στο χωριό που δεν είχαν κορίτσια στο σπίτι .Ας όψεται η φτώχεια που ποτέ μη σώσει και ξανάρθει .
Αυτά με τα σκάμνα και τα κούμπλα .
Το ερώτημα ,η απορία , είναι τι έγινε στο μεταξύ και άλλαξαν εντελώς τα πράγματα. Αν κοιτάξει κανείς γύρω στη φύση τα χωράφια , τους κήπους και τα δάση , σπάνια , πολύ σπάνια να αντικρίσει μια κουμπλιά ή μια σκαμνιά , που σας έλεγα .Εξαφανίσθηκαν ως δια μαγείας , λες και κάποιο χέρι άνωθεν τα απέσυρε από την κυκλοφορία , από τη Δημιουργία θέλω να πω .
Αλήθεια , δεν είναι να αναρωτιέται κανείς ;
Θα πω μερικές σκέψεις ως απάντηση , με την επιφύλαξη του μη αρμόδιου για τέτοια θέματα .Απλά γιατί έζησα τις δύο εποχές , τότε και τώρα .Η πρώτη εξήγηση είναι ότι τα τελευταία χρόνια αλλάξαμε άρδην τις διατροφικές μας συνήθειες και προτιμήσεις .Αιτία ο ξαφνικός μας πλουτισμός , ο ευδαιμονισμός θα έλεγα .Σήμερα ζητάμε μάγκο και αβοκάντο , αν τα λέω καλά. Τα κούμπλα μας κάθονται βαριά στο στομάχι .Κι όσο για τα σκάμνα , είναι τόσο ταπεινά και ανυπόληπτα ως φρούτα που δεν τα καταδεχόμαστε .Τα σνομπάρουμε , πώς να το πούμε .
Ήταν και το ατύχημα με την έκρηξη του πυρηνικού αντιδραστήρα , θυμάστε παλιότεροι , στο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας πριν καμιά τριανταριά χρόνια , το 1986 αν θυμάμαι καλά , με την έκλυση τεράστιας ποσότητας από ραδιενεργά  κατάλοιπα , στρόντιο , καίσιο   κ.α. Πρώτη φορά τα ακούγαμε αυτά τα πράγματα , πως θα μόλυναν το φυσικό περιβάλλον ποιος ξέρει για πόσα χρόνια και πως δεν έπρεπε να τρώμε καρπούς και φρούτα από τη γη και τα δέντρα .Τι να πει κανείς . Τότε ήταν που ανασύρθηκαν από τα κιτάπια του χρόνου παραδόσεις και παλιές προφητείες , όπως αυτή του  Πάτερ- Κοσμά «Θα ’ρθει καιρός που ο κόσμος θα βλέπουν τα φρούτα και τους καρπούς πάνω στα δέντρα και δε θα τρώνε» , προφήτεψε ο άγιος .Σκοτεινές και δίσημες ή πολύσημες οι προφητείες και πώς να τις ερμηνέψεις .  
Εγώ πάντως θα επιμείνω στην άποψη , «πήρε νερό το χουλιάρι μας και δεν ξέρουμε τι μας γίνεται».Κοινώς καβαλήσαμε το καλάμι .Αυτά πληρώνουμε σήμερα . 
Μάιος 2017 Μιλτιάδης Δ.Κωστάκος