ΦΙΛΙΠΠΙΑΔΑ:απευθείας σύνδεση με φωλιά πελαργών.

40.Κάποτε στην Παλιά Φιλιππιάδα

Τα μελίκουκα και οι μελικουκιές
Η μελικουκιά ως δέντρο είναι είδος προς εξαφάνιση.Αν δεν εξαφανίστηκε κιόλας.Θες γιατί δεν είναι πλέον χρήσιμη για τον άνθρωπο,θες πάλι γιατί για τον ίδιο λόγο έπεσε θύμα της ασύδοτης οικοπεδοποίησης που ξεθεμελιώνει τα πάντα προκειμένου να απογυμνώσει τη γη από την ενοχλητική βλάστηση.Οπως και να έχει το πράγμα η μελικουκιά σήμερα είναι στα αζήτητα.
Οι παλιοί αγαπούσαν τα δέντρα,τα σέβονταν.Σε κάθε σπίτι, στον κήπο ανάμεσα στα χρήσιμα δέντρα,συκιές,λεμονιές,κυδωνιές,μυγδαλιές ήταν και μια μελικουκιά κι ας μη χρησίμευε σε τίποτε.Ούτε καν για το ξύλο της.Πολύ περισσότερο για τον καρπό της,τα μελίκουκα,έτσι μικρούλια που ήτανε σαν τα σκάγια που οι κυνηγοί έχουν για τα αγριογούρουνα.Περίπου λέμε.Κι όμως δεν τις έκοβαν τις μελικουκιές,εστω για εκείνα τα λιγοστά ξύλα τους και για να μην πιάνουν το χώρο.<<Τι σου φταίει το καημένο το δέντρο να το κόψεις.Ο θεός το έφτειαξε κι αυτό>>.Ακουγα τέτοιες εκφράσεις.Οι μελικουκιές πράγματι φύτρωναν μόνες τους, άγριες.
  Ηταν τώρα, θα πεις,και τα παιδιά.Εδώ το πράγμα άλλαζε.Τα παιδιά βλέπουν το καθετί με το δικό τους μάτι..Μπορεί για τους μεγάλους οι μελικουκιές να μην άξιζαν,δε συνέβαινε το ίδιο με εμάς τα παιδιά.Που οι καρποί τους,τα μελίκουκα έχουν γράψει για τον καθένα μας τη δική τους ιστορία.
Πως;τινί τρόπω,κατά την αρχαιόγλωσση τότε έκφραση.Με ποιον τρόπο δηλ.συνδέονταν οι μελικουκιές με τα παιδιά.Εδώ σας θέλω,που όση φαντασία και να διαθέτει κανείς είναι αδύνατο να βρει την απάντηση.Για τους καρπούς, θα πεις,και θαχεις δίκιο ως ένα σημείο,ως το πενήντα τοις εκατό και λιγότερο.Πράγματι τα μελίκουκα-καιρός να τα γνωρίσουμε καλύτερα-είναι κάτι μικροί σφαιρικοί καρποί,σαν σκάγια μεγάλα ρτα παρομοιάσαμε πιο πάνω,που περιβάλλονται από μια πέτσα,μια λεπτή φλούδα.Πιο μέσα είναι η ψίχα τους λιγοστή ολόγυρα κα μέσα μέσα το κουκούτσι τους,μεγάλο αυτό σχεδόν σαν στραγάλι.Οταν πρωτοβγαίνει ο καρπός είναι πράσινος.Σιγά-σιγά ωριμάζοντας,η φλούδα τους έξω παίρνει και κιτρινίζει,ώσπου στην πλήρη τους ωρίμανση μαυρίζουν και η ψίχα μέσα τους γίνεται ένας κίτρινος πολτός,λιγοστός βέβαια αλλά γλυκονόστιμος.Η όλη υπόθεση είναι να σκαρφαλώσεις τότε στο δέντρο και να μαζέψεις ένα-ένα τα μελίκουκα,όπως περίπου γίνεται με τα κεράσια,μόνο που εδώ τα μελίκουκα είναι μεν πολλά αλλά θέλουν πολλή ώρα να γεμίσεις τις δύο τσέπες του παντελονιού σου η τον κόρφο σου μέσα από τη φανέλα,τόσο μικρά που είναι.Σου έπαιρνε μια-δυο ώρες όσο να πεις,<<τέρμα,μου φτάνουν αυτά,κατεβαίνω>>.
Εως εδώ ήταν το ωφέλιμο,δηλαδή η ικανοποίηση από την ψίχα τους,την ομολογουμένως γλυκιά αλλά τόσο λιγοστή,καθώς είπαμε από τα μελίκουκα που στη συνέχεια τα μασούσαμε τρία και τέσσερα στο στόμα μας,έτσι μικρούλια που ήτανε.Τα μασούσαμε όσο να φάμε την ψίχα τους και ύστερα κανονικά έπρεπε να φτύνουμε τα κουκούτσια.Ετσι δεν κάνουμε με τα κεράσια;Ε,λοιπόν εδώ με τα μελίκουκα τα πράγματα διαφοροποιούνταν.Είχαμε βρει άλλο τρόπο από το να τα φτύνουμε απλώς.
     Για τα παιδιά η ζωή τους όλη είναι ένα παιγνίδι από το πρωί ως το βράδυ και μην ακούτε το μύθο για σοβαρά και στοχαστικά παιδιά.Τέτοια παραδείγματα,εκτός του ότι αποτελούν εξαιρέσεις-γι αυτό και λιγοστά,μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού,στη μικρή κοινωνία ενός χωριού-
Είναι ορισμένως και αποτέλεσμα μιας ενδεχομένως παρεμβατικής αγωγής των γονιών που θέλουν σώνει και καλά τα παιδιά τους σοφά από τόσο πρώιμα.Η πάλι,μερικοί γονείς εξαντλούν όλη τους την αυστηρότητα και ξεσπάνε πάνω στα παιδιά τους αδικαιολόγητα θεωρώντας πως έτσι θα τα κάνουν σωστούς ανθρώπους.Αποτέλεσμα,να μαραίνονται πριν την ώρα τους η ανεμελιά και η χάρη,προνόμια της παιδικής ηλικίας αποκλειστικά.Τέλος πάντων το θέμα είναι ανεξάντλητο και το σταματάμε εδώ.

 Τι κάναμε,λοιπόν,εμείς τα παιδιά τότε με τα μελίκουκα.Μετά το μάζεμα εφοδιαζόμασταν ο καθένας από μια στομπέκα,έτσι λέγαμε ένα στέλεχος από καλάμι,το τελευταίο ψηλά στην κορυφή του φυτού,όπου βγαίνει καταληκτικά το στάχυ..Ενας καλαμένιος σωλήνας πράσινος,που έχει το χαρακτηριστικό να είναι πιο μακρύς από τους άλλους που κόμπο σε κόμπο έχει το καλάμι,και το κυριότερο τον διαλέγαμε γιατί ήταν πιο στενός,ίσα που χώραγε το κουκούτσι με το μηχανισμό της γλώσσας στο στόμιο της στομπέκας,εφαρμοσμένης αυτήςστο στόμα μας και έτσι κατά κάποιο τρόπο ήταν σαν να οπλίζαμε τον καλαμένιο σωλήνα.Φυσάγαμε τότε δυνατά και το κουκούτσι έφευγε μέσα από την καλαμένια,ας πούμε,κάνη και εκσφενδονίζονταν με ορμή σε αρκετή απόσταση.Λειτουργούσε δηλ.η όλη διαδικασία σαν το φυσοκάλαμο που χρησιμοποιούν σήμερα οι ιθαγενείς στη ζούγκλα και σκοτώνουν μικρά ζώα και πουλιά.Με τη διαφορά ότι αντί για βέλη εμείς φυσάγαμε τα κουκούτσια από τα μελίκουκα,χάριν παιδιάς που λέμε για να παίζουμε.Είχε μεγάλο γούστο το πράγμα εκείνο,καθώς συνδίαζε το τερπνό μετά του ωφελίμου.Τρώγαμε τα μελίκουκα για τη γλυκονόστιμη ψίχα τους,τη λιγοστή το ξαναλέμε αλλά και τόσο αναγκαία στα χρόνια εκείνα της πείνας,και ταυτόχρονα παίζαμε επιδιδόμενοι σε έναν ψευτοπόλεμο με άσφαιρα,εννοείται,πυρά.Και ακινδύνως,γιατί κανένας φόβος δε συνέτρεχε από τις ανταλασσόμενες εκατέρωθεν βολές.
Και έλα μου τώρα,εσύ φίλε μου,και κάνε τη σύγκριση ανάμεσα στα παλιά εκείνα παιδικά παιγνίδια με τα σημερινά.
Πόση διαφορά εις είδος και εις χρήμα.Αλλά και σε ωφελιμότητα.Γιατί η τελευταία αυτή είναι (πρέπει να είναι)πίσω από τα παιδικά παιγνίδια.Εδώ καταλαβαίνετε,ανοίγεται ένα τεράστιο κεφάλαιο παιδαγωγικής αλλά και ευρύτερα κοινωνικής σημασίας.Εμείς εδώ θα το διεξέλθουμε ακροθιγώς,σεβόμενοι το χώρο που αναλογεί στο θέμα μας αλλά και την υπομονή των αναγνωστών μας.Για να μη ξεφύγουμε και τελικά να λέμε άλλα αντί άλλων.
Τα ξέρουμε όλοι τα παιγνίδια των σημερινών παιδιών,και πως να μην τα ξέρουμε τα βλέπουμε κάθε μέρα στο σπίτι μας στην τηλεόραση.Ολόκληρη βιομηχανία στήθηκε προκειμένου να λανσάρει και να πλασάρει τα προιόντα της σύγχρονης τεχνολογίας γύρω από τα παιδικά παιγνίδια.Επιστήμονες,τεχνολόγοι,ψυχολόγοι και παιδαγωγοί,όλοι επιστρατεύτηκαν για να επινοήσουν και να δημιουργήσουν τους καινούργιους μύθους,τα νέα πρότυπα που θα σερβίρουν και θα εξάψουν την παιδική φαντασία.Απώτερος στόχος είναι το κέρδος κατά πρώτο λόγο.
. Όλα για το χρήμα. Οσο για την παιδαγώγηση και τη σωστή χειραγώγηση των παιδιών με τη σωστή ψυχαγωγία, αυτά είναι σε δεύτερη μοίρα. Προέχει ο εντυπωσιασμός με τα οπτικά και ηχητικά εφέ. Λιγοστά παιχνίδια παιδαγωγικού χαρακτήρα θα βρει κανείς στα καταστήματα παιχνιδιών τοποθετημένα σε λιγότερο περίοπτα ράφια, γιατί δεν έχουν τράβηξη.
Ετσι στη φαντασία των παιδιών ζωντάνεψαν καινούριοι ήρωες και υπεράνθρωποι που μπροστά τους ωχριά και ο ημίθεος Ηρακλής της μυθολογίας μας. Τι Σούπερμαν, τι Μπατμαν, τι Ράμπο, τι Σπάιντερμαν, μια ολόκληρη γενιά φανταστικών ειδώλων προβάλλονται μανιωδώς στις παιδικές εκπομπές της τηλεόρασης. Τώρα τι άνθρωποι θα προκύψουν από μια τέτοια γενικευμένη ψυχική και πνευματική αλλοτρίωση στην πιο τρυφερή και ανυπεράσπιστη φάση της ζωής τους, αφήνω τον καθένα σας να καταλάβει.

Ακούστε τώρα τα παιγνίδια με τα οποία εμείς παίζαμε παλιά. Έπαιρνε το μικρό κορίτσι δύο ξύλα λεπτά και τα έδενε με ένα σκοινί σε σχήμα σταυρού για να φτιάξει μια κούκλα. Έντυνε το σχήμα με ένα κομμάτι πανί και έτσι έφτιαχνε ένα ντυμένο κορμί με φόρεμα και τα χέρια τεντωμένα σε έκταση. Κάρφωνε στην κορυφή ένα μικρό καρπό, ένα δαμάσκηνο, ένα μηλαράκι ας πούμε και ορίστε το κεφάλι της κούκλας. Μαζί της έπαιζε τότε το κοριτσάκι, τη χάιδευε και της μιλούσε, τη νανούριζε καθώς την έβαζε στο κρεβάτι να κοιμηθεί. Τύφλα να ‘χει η Μπάρμπι, η απαστράπτουσα κούκλα με τα τόσα ξόμπλια πάνω της, το όνειρο όλων των κοριτσιών σήμερα, που όμως κοστίζει κάποια χρήματα, όχι λίγα βεβαίως.
Παίρναμε εμείς τα αγόρια ένα καλάμι, το ιππεύαμε κρατώντας στο χέρι μια βίτσα και δίναμε βιτσιές του αλόγου να καλπάσει με τα δικά μας, εννοείται, πόδια. Εντεύθεν και η παροιμιακή φράση <<καβαλίκεψε το καλάμι>> εξυπονοώντας τον άνθρωπο που πήραν τα μυαλά του αέρα και δε σας αναφέρω εδώ ένα σωρό άλλα παιδικά παιγνίδια που παίζαμε τότε, από τα οποία τα περισσότερα εκτός από διασκεδαστικά ήταν στο βάθος και ψυχαγωγικά, δηλ. ικανοποιούσαν το μυαλό και την ψυχή με ασκήσεις σωματικής και πνευματικής δεξιότητας.

Για τα παιδικά παιγνίδια θα πούμε ένα τελευταίο ως κατακλείδα και να το κλείσουμε. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που στα παιδιά ανήκει το προνόμιο να παίζουν με τις ώρες σε σύγκριση με τις άλλες ηλικίες. Υπάρχει, θυμίζω εδώ, και η σχετική έκφραση : << τα παιδία παίζει>> από τη λόγια παράδοση σωσμένη. Σκεφτείτε το λίγο και θα καταλάβετε. Είναι βαθύτερος ο σκοπός του παιγνιδιού ως κοινωνικού φαινομένου καθώς εξυπηρετεί άλλες βαθύτερες ανάγκες, ατομικές και κοινωνικές.
Είπαμε θα διεξέλθουμε το θέμα με τα παιγνίδια ακροθιγώς, κατά τρόπο δηλ. γενικό και σύντομο κι αυτό κάναμε, όσο κι αν φαίνεται πώς είπαμε πολλά. Ίσα-ίσα  που λίγα είπαμε.

Γυρίζουμε στα μελίκουκα.
Υπάρχουν σήμερα μελικουκιές λιγοστές σκόρπιες εδώ κι εκεί απομεινάρια που στην αρχή του παρόντος τις χαρακτήρισα ως είδος προς εξαφάνιση. ´Ύστερα από τόσα χρόνια που πέρασαν από τότε που ήμουν παιδί και μετά από όσα πριν ανέφερα, εύλογο είναι η νοσταλγία τώρα να προκαλέσει την περιέργεια να πάρω πίσω τους δρόμους τους ίδιους που περπάτησα μικρός στους χώρους που τότε μαζεύαμε τα μελίκουκα. Βέβαια, δε χρειαζόταν και μεγάλη δυσκολία. Με πήγαν μόνα τους τα βήματά μου. Έκοψα κατά το γιαλό δίπλα στο ποτάμι, που κάναμε μπάνιο. Ακολούθησα το δρομάκι που πάει στους << Αγιάννιδες>>, έναν εγκαταλειμμένο από τα χρόνια λοφίσκο. Εκεί ήταν οι μελικουκιές που σας έλεγα, μαζεμένες. Λες να ήταν εκεί και να με περίμεναν; Χρόνια και χρόνια περνούσα από το μέρος εκείνο και δεν είχα προσέξει αν υπάρχουν. Βέβαια είχε εκλείψει η παιδική ανάγκη για να τις γύρευα. Ένιωσα κάποια έκπληξη, όταν αντίκρισα τις παλιές εκείνες μελικουκιές, τις ίδιες,  που μικρός σκαρφάλωνα στα κλαδιά τους και μάζευα μελικούκα. Μαζί με την έκπληξη ένιωσα να με διαπερνάει και ένα ζεστό κύμα νοσταλγίας και για λίγες στιγμές –αλήθεια πόσο χρόνο να κράτησαν αυτές- ξανάγινα παιδί και με είδα σκαρφαλωμένο στα δέντρα να μαζεύω μελίκουκα.
Να δεις που ήταν και η εποχή τους, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος τώρα πρόσφατα που αυτά ωριμάζουν και μαυρίζουν . Όπως παλιά, που μας έβρισκε ο χτύπος της καμπάνας του χωριού τα απογεύματα σκαρφαλωμένους στις μελικουκιές και μας καλούσε στο απογευματινό μάθημα. Τότε βιαστικά κατεβαίναμε να προλάβουμε το σχολείο, γιατί η βέργα του δασκάλου μας δεν αστειευόταν. Τέτοια πράγματα. Και μη μου καταλογίζετε ρομαντισμούς και άλλα συναφή. Γιατί δεν πρόκειται εδώ για ρομαντισμό δηλ. ηθελημένη εμμονή στο παρελθόν, αλλά για ζωντανά βιώματα που στον καθένα ενυπάρχουν στα τρίσβαθα της ψυχής του και ανακαλούνται στη μνήμη μας στην παραμικρή αφορμή. Το ζήσατε, δεν το ζήσατε και εσείς αυτό;

Κάποτε παιδιά σκαρφαλώναμε στα δέντρα, εδώ για μελίκουκα. Άλλες φορές για σύκα, για κούμπλα, για καρύδια. Χαμένες εμπειρίες και δεξιότητες. Ξεχασμένες ανάγκες, θα έλεγα εγώ. Βλέπεις παιδιά σήμερα να σκαρφαλώνουν στα δέντρα για να φάνε καρπούς και ταυτόχρονα να παίξουν; Όχι! Γιατί; Γιατί τα έχουν όλα έτοιμα, αυτό είναι το δράμα των σημερινών παιδιών. Που τα βρίσκουν έτοιμα όλα. Φαγητό, ανέσεις και παιγνίδια. Κατ´ επέκταση, αυτό είναι το δράμα του σημερινού ανθρώπου, ειδικότερα ημών των νεοελλήνων. Που πιστέψαμε πως μπορούμε εσαεί να ζούμε από τα έτοιμα, που μας ετοίμασαν άλλοι. Δηλαδή υγεία στα κορόιδα. Μόνο που αυτοί οι άλλοι δεν ήταν και τόσο κορόιδα, όπως εμείς τους νομίζαμε και ορίστε η κατάσταση. Άπραγοι και μοιραίοι εκλιπαρούμε τώρα για ψίχουλα. Γιατί είμαστε ανίκανοι σε όλα. Γιατί έτσι μάθαμε. Ή, καλύτερα, γιατί κάποιοι μας έμαθαν έτσι. Για μελίκουκα θα μιλάμε τώρα.
Οκτωβριος 2017
Μιλτιάδης Δ.Κωστάκος

1 σχόλιο:

Ανώνυμος είπε...

Μίλτο πραγματικά φέτος οι λιγοστές μελικουκιές είναι γεμάτες μελίκουκα. Αυτές τις μέρες μάλιστα είναι όλα μαυρισμένα. Υπάρχει μία στην αρχή του δρόμου προς τις γούβες στην αριστερή μεριά και άλλη μία συναντάμε στο δρόμο του κάμπου προς το Φιλίππιο.Οι αναμνήσεις που τόσο παραστατικά περιγράφεις με την τέλεια πένα σου ήρθαν και στο δικό μου μυαλό αν και 15 χρόνια περίπου μικρότερός σου περνώντας από τους συγκεκριμένους δρόμους. Σ' ευχαρουριστούμε που μας μεταφέρεις πίσω στις τόσο ωραίες παλιές και αξέχαστες παιδικές μας μέρες. Δ.Μ