51.Κάποτε στην Παλιά Φιλιππιάδα

   <<Η ώρα των ακροατών>>.

 του Μιλτιάδη.Δ.Κωστάκου  

Εκεί στα 1960 ήταν μια εκπομπή, αυτή που βλέπετε στον τίτλο:<< Η ώρα των ακροατών>>. Ραδιοφωνική, όχι τηλεοπτική.  Η τηλεόραση θα ερχόταν καμιά δεκαριά χρόνια αργότερα εδώ στην επαρχία. Δεν ξέρω τι γινόταν στην Αθήνα και στις άλλες μεγαλουπόλεις. Τότε στο χώρο της ζωντανής, ας πούμε, ψυχαγωγίας και ενημέρωσης κυριαρχούσε το ραδιόφωνο, μια συσκευή πολυτέλεια για τα σπίτια που το διέθεταν. Αρκεί να σας πω ότι σε όλο το χωριό ζήτημα να υπήρχαν πέντε έξι ραδιόφωνα. Και αυτά τα είχανε οι πιο εύπορες, εννοείται, οικογένειες, λιγοστές, μετρημένες στα δάχτυλα των δύο χεριών. Όλοι οι υπόλοιποι τη βγάζαμε σπαρτιάτικα στο σπίτι, στεγνοί από διασκέδαση κι άλλα ακροάματα που τόσο απλόχερα η τεχνολογία προσφέρει σήμερα. Έχει τη σημασία του αυτό. Οι άνθρωποι εκείνο τον καιρό, από έλλειψη ερεθισμάτων να γεμίσουν τον ελεύθερο χρόνο τους, αντάμωναν μεταξύ τους να αλλάξουν δύο κουβέντες να περάσει η ώρα τους. Έτσι οι κοινωνικές τους σχέσεις είχαν περισσότερη αμεσότητα και συχνότητα απ’ ό,τι σήμερα που νιώθουμε μοναξιά μέσα στο πλήθος.

 Μέσα σε μια τέτοια ξεραΐλα από πλευράς κίνησης και ενδιαφερόντων το ραδιόφωνο αποτελούσε μια όαση ζωντάνιας στην κατά τα άλλα αργόσυρτη και πληκτική ζωή του χωριού. Από άποψή διασκέδασης, όχι πληροφόρησης. Ελάχιστοι άκουγαν ειδήσεις, να μάθουν δηλαδή τι γίνεται στον υπόλοιπο κόσμο, έτσι που ήταν αποκομμένοι άνθρωποι. Που σήμερα είναι ψωμοτύρι στις παρέες στα καφενεία. Τα τραγούδια, η μουσική, προσέλκυαν τον κόσμο τότε, όχι ειδήσεις. Δίνω μια εικόνα από την εποχή που μιλάμε και που δε χαρακτήριζε μόνο την Παλιά Φιλιππιάδα, Αλλά λίγο– πολύ όλη την επαρχία.

Για να δείτε πως διαφοροποιούνται οι εποχές μεταξύ τους και πόσο αλλάζουν οι καιροί.

Και κάτι άλλο ακόμα. Να δείτε πως αλλάζουν οι ανθρώπινες γενεές, οι ίδιοι οι άνθρωποι ως άτομα και ως σύνολα, υπό την επίδραση των αλλεπάλληλων τεχνολογικών κατακτήσεων.

Βλέπετε σήμερα τι γίνεται με το διαδίκτυο και τους υπολογιστές. Σωστή επανάσταση που έφερε τα πάνω-κάτω.

   Τότε ήταν το ραδιόφωνο. Ακούγεται πολύ φτωχό και ασήμαντο. Όμως έτσι ήταν τα πράγματα κάποτε. Γι αύτο έχει αξία η μαρτυρία μου εδώ. Από ιστορικής και κοινωνιολογικής πλευράς για την εποχή που μιλάμε.

   Στο ραδιόφωνο ξεχώριζε η <<ώρα των ακροατών>>, μια εκπομπή λαϊκής βάσης με τη μεγαλύτερη ακροαματικότητα.

   Να πούμε κατά πρώτον κάποια πράγματα γιαυτήν  ιστορικά, ιστορικές δηλαδή πληροφορίες, Και ύστερα για το ρόλο που διαδραμάτισε εκείνη η εκπομπή στη διαμόρφωση των ηθών της εποχής της. Αυτό το τελευταίο είναι και η ουσία της υπόθεσης. Όλα γίνονται από τον άνθρωπο και για τον άνθρωπο.

   Πως προέκυψε η  εκπομπή. Τώρα από το ύψος της ηλικίας μου ( λέγε ωριμότητας) βλέπω πιο καθαρά και ανάγλυφα τα πράγματα. Λόγω εμπειρίας και θυμοσοφίας,  καθώς συνηθίζεται να λέμε σ’αυτές τις περιστάσεις.

Έχουμε, λοιπόν, από τη μία μεριά το ραδιόφωνο, μια συσκευή που επινοήθηκε για να καλύψει την ανάγκη επικοινωνίας και πληροφόρησης μαζικής μορφής (ΜΜΕ) : από την άλλη είναι οι ακροατές. Ο πομπός και  οι δέκτες. Ενδιάμεσα είναι το προϊόν με όλο το λειτουργικό κομμάτι και το κόστος στην υπόθεση. Οι πληροφορίες και τα ακούσματα στοιχίζουν εις χρήμα. Κάποιοι εργάζονται και πρέπει να πληρωθούν. Όπως και κάποιοι που πρέπει να κερδίσουν από αυτή την ιστορία, έστω με υπερκέρδος υπό κάποιες προϋποθέσεις λειτουργίας.

Ποιος πληρώνει για όλα αυτά; Μα, φυσικά,οι αποδέκτες, οι ακροατές.

Στην ανθρώπινη κοινωνία καμία υπηρεσία δεν προσφέρεται δωρεάν. Εκτός από λόγους ανθρωπιάς και από τα αγαθά που προσφέρει στον άνθρωπο η φύση. Και όσο για τις λεγόμενες κρατικές, δηλαδή τις δημόσιες υπηρεσίες, κι αυτές, ως γνωστόν, πληρώνονται με ειδικό τέλος ( καθορισμένος φόρος, δασμός,για παροχή υπηρεσίας). Τελικά,  όλα εδώ πληρώνονται, που λέει ο λόγος.

   Πάμε τώρα παρακάτω, στο προκείμενο, στο θέμα μας

   Ήθελες εσύ, για παράδειγμα να ακούσεις ένα τραγούδι της αρεσκείας σου από το ραδιόφωνο. Σου δινόταν αυτή η δυνατότητα να πραγματοποιήσεις την επιθυμία σου. Έστελνες τότε μια ιδιόχειρη επιστολή στο σταθμό με τα στοιχεία σου και ένα απλό σημείωμα <<(ο τάδε)  επιθυμώ να ακούσω το τραγούδι ( έγραφε τον τίτλο) την τάδε του μηνός ( συνήθως Κυριακή ή γιορτή) και το αφιερώνω στους γονείς μου, στους φίλους μου ή στη Μαρία, Σοφία και λοιπά)>>. Εδώ στεκόμαστε λίγο, στην αφιέρωση. Έχει τη σημασία της. Έλεγες τα μικρά ονόματα, έτσι αόριστα, και όχι επώνυμα που θα δημιουργούσαν παρεξηγήσεις και εμπλοκές. Μάλιστα την ώρα της εκφώνησης από το σταθμό λεγόταν το δικό σου μικρό όνομα χωρίς το επώνυμό σου, Πάλι για τον ίδιο λόγο. Το πολύ πολύ ένας γεωγραφικός προσδιορισμός,( Ο Γιώργος από το Ριζοβούνι, την Πέτρα κ.α.). έτσι, για το <<περἰπου>> μέσα σε ένα συνθηματικό, ας πούμε, κώδικα, να καταλάβει ο άλλος (ή η άλλη) ο αποδέκτης. Στην αφιέρωση έλεγες εκεί κάτι αορίστως συνθηματικό, Κωδικοποιημένο με νόημα:<< για μια αχάριστη καρδιά>>. Καταλαβαίνετε. Κορίτσια, γυναίκες, πολύ σπάνια έκαναν τις αφιερώσεις του είδους που λέμε,  τις αισθηματικού τύπου. Μόνο για τους γονείς συνεχιζόταν από πλευράς γυναικών Ή και για κάποιους άλλος στενούς συγγενείς (αδέρφια, θείους). Τα ήθη ήταν αυστηρά τότε και τα πλαίσια έκφρασης συναισθημάτων πολύ περιορισμένα. Ιδιαίτερα μεταξύ των δύο φύλων, Οι εκδηλώσεις του είδους απαγορεύονταν αυστηρά. Για την ιστορία να πούμε ότι το κόστος εις χρήμα σ’αυτές τις περιπτώσεις ήταν ένα, Δύο γραμματόσημα που εσώκλειε ο ενδιαφερόμενος στην επιστολή προς τον σταθμό με τη <<χαρτούρα>> που δίνεται στους μουσικούς στα πανηγύρια για να παίξουν τις λεγόμενες <<παραγγελίες ή άλλως πως παραγγελιές>>( έχει σημασία που τονίζεται η λέξη).

 Ακούστε, παιδιά, τα γραφόμενα εδώ ως αναφερόμενά στο σχετικά παλιό παρελθόν, μισό και πλέον αιώνα πρίν, εύλογα προκαλούν ανάμεικτα συναισθήματα και εντυπώσεις στους αναγνώστες, ανάλογα με την ηλικία τους τέλεια η γηραιότερη, για παράδειγμα, γονείς και παππούδες διαβάζοντας τώρα, ασφαλώς και αισθάνονται συγκίνηση και νοσταλγία, γιατί τα έζησαν αυτά τα πράγματα και τα πόνεσαν, ανεξάρτητα αν ήταν ευχάριστα η δυσάρεστα. Ο χρόνος απαλύνει και γλυκαίνει τις αναμνήσεις και τις πιο πικρές. Είναι η αθωότητα και η αγνότητα της παιδικής ηλικίας που εξωραΐζει τα πράγματα. Και όσο για τους νεότερους αναγνώστες, Αυτή, εξάρταται από την ευαισθησία και το ενδιαφέρον που κατά περίπτωση τους χαρακτηρίζουν για την παλιά ζωή, τότε μόνο θα προσεγγίζουν με αγάπη τα προγονικά βιώματα. Έχει βάθος πολύ το πράγμα.

   Γιατί η προσέγγιση αυτή στην πορεία γίνεται κατά κάποιον τρόπο ενοραματικά , χωρίς πλέον τη μεσολάβηση του αφηγητή. Άμεσα δηλαδή καθώς οι αναγνώστες βιώνουν εμπειρίες οικείων τους προσώπων, Με αποτέλεσμα να συμμετέχουν και οι ίδιοι νοερά στην όλη διαδικασία, σα να μπαίνουν ενεργά στο ρεύμα της ζωής. Ένα είδος μέθεξης και ταύτισης, νοερής και ψυχικής.

   Βλέπετε εδώ είναι δρώμενο παλιό.  Πόσοι οι συντελεστές του και πως ο καθένας τους συμμετέχει, άμεσα ή έμμεσα. Από μία επιθυμία ενός ξεκινάει το πράγμα. Να ακούσει ένα τραγούδι και να ακουστεί ο ίδιος. Από ποιους και γιατί. Από μένα για σένα. Και γιατί; Για το ίδιο το τραγούδι, για τη μελωδία του; Για το περιεχόμενο του; Τους στίχους του; Για το μήνυμά του και πιο είναι κατά περίπτωση αυτό; Είναι μια έκφραση, μια διαμαρτυρία, Ένα κρυφό ανομολόγητο συναίσθημα, Που θέλουμε να διατρανώσουμε, Να ακουστεί; Να μας ακούσει ένα συγκεκριμένο πρόσωπο ή πρόσωπα; Να μας ακούσουν ολοι;

   Τα απανωτά ερωτηματικά απηχούν το πόσο σύνθετη ήταν η λειτουργία της εκπομπής εκείνης στα χρόνια που μιλάμε . Η ακροαματικότητα στην περίπτωση μας, όπως συμβαίνει και σήμερα σε ανάλογου τύπου εκπομπές, εκτός από το ενδιαφέρον, αποτυπώνει και το στίγμα της εποχής, τη γενικότερη κουλτούρα. Προτιμήσεις, ενδιαφέροντα, αξίες και φιλοδοξίες και άλλα χίλια δυο πράγματα σε μια ενορχήστρωση, για να δώσουν ως αποτέλεσμα τα χαρακτηριστικά μιας ορισμένης εποχής. Για να αλλάξουν στη συνέχεια και αυτά με τον καιρό και να δώσουν τη θέση τους σε άλλα καινούργια.

   Όπως έγινε και με την συγκεκριμένη εκπομπή<<Η  ώρα των ακροατών>> . Τη διαδέχτηκαν τα διάφορα <<ριάλιτι>> στην τηλεόραση σήμερα. Και εγώ σας λέω πως αυτά τα τωρινά αφιερώματα δε φτουράνε μπροστά στην εκπομπή που είπαμε. Κι ας ήταν εκείνη τόσο φτωχική σε χρώμα, διάκοσμο και σε ολοζώντανες εικόνες και εφέ, στοιχεία δηλαδή που διαθέτουν άφθονα ισημερινές τηλεοπτικές εκπομπές λόγω προχωρημένης τεχνολογίας. Στις ανθρώπινες, τις κοινωνικές αξίες μετράνε περισσότερο ο πλούτος και η ποιότητα των συναισθημάτων που προκαλούν στο πλατύ κοινό. Και η αντοχή τους στον χρόνο.

 Ποιος θυμάται κάτι ριάλιτι που μόλις πριν δυο τρία χρόνια έκαναν πάταγο σε ακροαματικότητα. Και εγώ τώρα σας μιλάω για μια ραδιοφωνική εκπομπή της δεκαετίας του 60. Αν τώρα ξεπεράστηκε από το χρόνο και τη μόδα, όμως δεν ξεχάστηκε. Ο λόγος είναι γιατί σφράγισε και σημάδεψε ανεξίτηλα την εποχή της.

Κάτι που ο χρόνος το σεβάστηκε, όπως σέβεται τις λεγόμενες ιστορικές μνήμες και δεν της παρασύρει στη λησμονιά. Μπορεί εδώ να καταγράφονται ως βιώματα ενός, έστω αθεράπευτου νοσταλγού– δέχομαι τον χαρακτηρισμό –δεν παύουν ομως να είναι ένα κομμάτι της τοπικής μας εδώ ιστορίας,αλλά και της γενικότερης μικροϊστορίας της πατρίδας μας.

Ρωτήστε, για να μάθετε, κάποιον από τους παλιούς εκείνους μετανάστες της Γερμανίας με πόση συγκίνηση και λαχτάρα άκουγαν την << ώρα των ακροατών>>, όταν βίωναν τον καημό της ξενιτιάς, με τα τραγούδια που οι ίδιοι έστελναν στους εδώ ραδιοφωνικούς σταθμούς να τα ακούσουν και να ακουστούν και οι ίδιοι.

  Να ξανάρθουν τα ίδια πράγματα; Να ξαναλειτουργήσει << Η ώρα των ακροατών>>; Αποκλείεται. Το γιατί έχει να κάνει με ένα πλήθος αλλαγές που στην πορεία συντελέστηκαν ραγδαία.

Ο χρόνος δε γυρίζει πίσω. Λένε ωστόσο και το άλλο.Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Ναι, αλλά ως προς τα αποτελέσματα. Όχι στα μέσα και τους τρόπους. Στο βάθος οι ανάγκες στον άνθρωπο παραμένουν οι ίδιες. Ενδιαφέρον ωστόσο με τον χρόνο στο ντύσιμο και την έκφραση. Κάποτε ήταν οι καντάδες, ρομαντικά ερωτικά τραγούδια που τραγουδιόνταν στις νυχτερινές ώρες από μικρό παρέες τριών ή τεσσάρων ατόμων στους δρόμους και κάτω από τα κλειστά παράθυρα των κοριτσιών, Τις πιο πολλές φορές μάλιστα με συνοδεία μιας κιθάρας. Έπαψαν οι ανάγκες; Όχι. Άλλαξαν όμως ο τρόπος, τα μέσα. Τα ήθη και τα έθιμα. Οι συνήθειες καθώς τις λέμε, Αλλάζουν και αυτές με τον καιρό. Είναι και η τεχνολογία που διαρκώς σκαρφίζεται καινούργιες μεθόδους και εφευρήματα. Έτσι ανοίγονται νέοι δρόμοι και αλλάζει το τοπίο. Το χθες, το σήμερα, το αύριο. Οι χρονικές βαθμίδες δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι σταθμοί της εξελικτικής προσπάθειας του ανθρώπου, μόλις χθες ήταν<< Η ώρα των ακροατών>>. Σήμερα κυριαρχεί το ίντερνετ. Και έπεται η συνέχεια...

                                                Σεπτέμβριος 2018